Uzaydan gelen gizemli radyo sinyalleri, şüphesiz ülkemiz basının haber yapmayı en çok sevdiği konulardan biri... Dünya çapında pek çok gözlemevi, sık sık uzaklardan gelen bir sinyali duyurur ve sinyalin kaynağının tam olarak tespit edilemediğini de belirtir. Ancak basın, tık elde etmek için bu sinyallerle ilgili bilinenleri yazmaktan ziyade bilinmeyenlere odaklanarak, “uzaylılar” ihtimali üzerinde daha çok durur. Astrapera olarak bu yazımızda, sinyallerin ne olduğu ve nelerden kaynaklanabileceği ihtimallerini objektif bir bakış açısı ile değerlendireceğiz.
Hızlı Radyo Patlamaları (Fast Radio Bursts)
“Gizemli radyo sinyalleri” olarak sunulan sinyallerin aslında birçoğu hızlı radyo patlamaları olarak tanımlanır. İlk defa 2007 yılında keşfedilen bu sinyallerin kaynağının ne olduğu, günümüze dek tam olarak çözülemese de her yeni bilimsel veri ile çözüme bir adım daha yaklaşıyoruz.
Hızlı radyo patlamaları, milisaniyelik zaman dilimlerinde çok yüksek enerjilere ulaşabilen ve elektromanyetik spektrumun radyo dalgaboyunda ışıyan sinyallerdir. Bu sinyaller çok kısa sürelerde, hayal gücümüzü zorlayacak kadar yüksek enerjilere ulaşabiliyorlar. Öyle ki bir FRB, birkaç milisaniye içerisinde orta kütleli bir yıldızın birkaç günde ortaya çıkardığı enerjinin çok daha fazlasını üretebiliyor.1
Sinyallerin bu kadar yüksek enerjilere kısa sürelerde ulaşabiliyor olması da birçok ihtimali beraberinde getiriyor. Bu enerjiye sebep olan şey, süpernovalar, kara delikler gibi gök cisimleri olabilir. Aslında bu ihtimallerin arasında, haber sitelerinin de sıklıkla vurguladığı “uzaylılar” olasılığı da var.2
2007 yılından günümüze Dünya’ya ulaşan 50 civarı FRB sinyalinin kaynağı milyonlarca ışık yılı uzaklıklarda yer alıyor, bu da sinyalleri araştırmayı çok daha zor bir hâle getiriyordu. Ta ki 2020 yılına kadar... 2020 yılında Dünya’mızın da bir kolunda bulunduğu Samanyolu galaksisinden gelen FRB sinyali, bu gizemi çözmek için bilim insanlarına büyük bir fırsat sundu.
FRB 200428 Sinyali ve Magnetarlar
FRB 200428 olarak isimlendirilen ve gökadamızdan gelen bu sinyal, bize yaklaşık 30 bin ışık yılı uzaklıkta yer alan SGR 1935+2154 isimli magnetardan ulaşıyordu. Sinyalin kaynağının bulunduğu konumda bir magnetarın bulunması, aslında bize gizemi çözmek adına büyük bir ipucu veriyor.
Akıl almaz büyüklükte manyetik alanlara sahip olan magnetarlar, çok yoğun bir tür yıldız türü olan nötron yıldızlarının bir çeşididirler. Güçlü manyetik alanları ve çok kısa sürelerde kendileri etrafında dönüşlerini tamamlayabilmeleri sayesinde magnetarlar, tıpkı FRB sinyallerinde olduğu gibi kısa sürelerde yüksek enerjili sinyaller yayabiliyorlar. Bunun sebebi, nötron yıldızlarının pratikte bir atom çekirdeği özelliğinde olmalarıdır. Yüksek miktarlardaki maddenin küçük bir bölgeye sıkışması sonucu, atomlardaki elektronlar, çekirdekteki protonlarla birleşerek bir nötron hâlini alıyor.
Nötron yıldızları, aslında yüksek kütleli yıldızların ömürlerinin sonunda meydana geliyor. Ölen yıldız, açısal momentumunu nötron yıldızına dönüştükten sonra da korumaya devam ediyor. Bu sayede nötron yıldızı kendi etrafında bir saniye içerisinde yüzlerce kez dönüş yapabiliyor. Bunun sonucunda ise gök cismi, X ışınları ve Gama ışınları gibi yüksek enerjili radyo dalgaları ortaya çıkarıyor. Işımalar çok yüksek enerjili olduklarından, arada milyonlarca ışık yılı mesafeler bulunsa bile radyo teleskoplar ile tespit edilebiliyor. Bu tür gök cisimlerinden gelen bu ışımalar, Dünya’daki radyo teleskoplara ulaştığında kısa süreli atımlar olarak algılanıyor. 2020 yılında tespit edilen ve bugüne kadar tespit edilen hızlı radyo patlamalarıyla benzerlik gösteren sinyal, FRB’lerin kaynağının magnetarlar gibi yüksek enerjili gök cisimleri olduğu olasılığını güçlendiriyor.
Diğer Olasılıklar
Hızlı radyo patlamalarına benzer türden gizemli radyo sinyalleri yalnızca magnetarlardan kaynaklanmıyor olabilir. Değerlendirilmesi gereken bir dizi ihtimal daha bilim insanlarının kafasını karıştırmaya devam ediyor. 2020 yılında bize en yakın yıldız olan Proxima Centauri’den gelen sinyal, bilim insanlarını en çok heyecanlandıran sinyaller arasında yerini almıştı. Çünkü bizden yalnızca 4.2 ışık yılı uzaklıkta yer alan Proxima Centauri’nin etrafında 2 tane ötegezegen de yer alıyor. Üstelik bu ötegezegenlerden biri olan Proxima Centauri b, yıldızına olan uzaklığı sayesinde yaşanılabilir kuşakta yer alıyor. Yani bu ötegezegenin yüzeyindeki sıcaklık, gezegende suyun sıvı hâlde kalması için gereken seviyede.
Dolayısıyla bazı bilim insanlarına göre Proxima Centauri’den gelen sinyal gerçekten “Dünya dışı akıllı yaşamdan” ya da başka bir deyişle “uzaylılardan" kaynaklanıyor olabilir. Ancak kütle-çekim kilidi yani gezegenin yıldızına yalnızca bir yüzünü göstermesi nedeniyle gezegen yoğun miktarda radyasyona maruz kalıp, atmosferini kaybetmiş olabilir. Bu da bu ihtimali önemli düzeyde düşüren etkenlerden biri olarak değerlendiriliyor.3
Ayrıca bazı gizemli radyo sinyalleri, Jüpiter benzeri gezegenlerin sahip olduğu büyük manyetik alanlardan kaynaklanıyor da olabilir. Ancak Jüpiter’i referans alacak olursak, 4.2 ışık yılı uzaklıkta Jüpiter benzeri bir gezegenin yayacağı sinyal, bugüne dek Dünya’dan tespit edilen en düşük enerjili sinyalden dâhi binlerce kat daha zayıf olurdu. Dolayısıyla, bu türden bir sinyalin doğal yollarla oluşabilmesi için Jüpiter’den çok daha büyük manyetik alana sahip gezegenleri arayıp bulmak gerekiyor.
Sonuç
Uzaklardan gelen gizemli radyo sinyalleri ile ilgili kesin bir cevap verebilmek adına henüz bilim insanlarının elinde yeterince güçlü veriler mevcut değil. Ancak bu sinyallerle ilgili bilgi boşluklarının bulunuyor olması, bu boşlukları uzaylı ihtimali ile doldurmamız gerektiği anlamına gelmiyor. Şimdilik hızlı radyo patlamalarının kaynağı ile ilgili en olası görünen cevap magnetarlar gibi görünüyor. Yine de daha düşük frekanslardaki sinyallere ilişkin tatmin edici cevaplara ulaşmak için henüz yapılarını tam olarak çözemediğimiz kuasarlar, blazarlar ya da kara delikler gibi gök cisimleri üzerinde yapılan çalışmalardan gelecek bilimsel verileri beklemek gerekiyor.
Kemal Cihat Toprakçı
Kaynaklar ve Referanslar
- Gibney, E. (2019, Ağustos 13). Astronomers closer to cracking mystery of fast radio bursts. Nature News. https://www.nature.com/articles/d41586-019-02455-1.
- O'Callaghan, J. (2020, Aralık 18). Alien Hunters Discover Mysterious Signal from Proxima Centauri. Scientific American. https://www.scientificamerican.com/article/alien-hunters-discover-mysterious-signal-from-proxima-centauri/.
- Aliens at Proxima Centauri? A New Radio Signal Raises the Question. The Planetary Society. https://www.planetary.org/articles/aliens-at-proxima-centauri-a-new-radio-signal-raises-the-question.
