2024 yılının Aralık ayında astronomlar tarafından keşfedilen yeni bir asteroit var: 2024 YR4 asteroidi. Ve bu asteroit, bugünlerde Dünya'ya çarpma ihtimaliyle gündemde.
2024 YR4 asteroidi, yalnızca 7 yıl sonra, 22 Aralık 2032 tarihinde Dünya’ya çarpabilir. Çarpabilir diyoruz ama bu ihtimalin oranını söylemediğimizde, kulağa korkutucu geliyor. Nitekim 7 yıl da oldukça yakın bir tarih. Şimdi daha açıklayıcı konuşalım: Bu asteroidin Dünya’ya çarpma ihtimali başlangıçta %1.2 olarak hesaplanmıştı. Yani yaklaşık olarak 77’de 1 ihtimalden bahsediyoruz.
Üstelik bilim insanları, 7 Şubat’ta bu asteroidin Dünya’ya çarpma ihtimalini %1.2’den, %2.3 oranına güncellediler. 18 Şubat'ta ise bu oran yeniden güncellendi ve bu defa %3.1'e kadar yükseldi.1 Diğer bir deyişle 32'de 1 ihtimalden bahsediyoruz. Ve maalesef 32'de 1 ihtimal, hiç de düşük bir oran değildi. Ancak geçtiğimiz günlerde Avrupa Uzay Ajansı (ESA) tarafından yapılan son analizlerle beraber, 2024 YR4 asteroidinin Dünya'ya çarpma ihtimali %0.001 olarak hesaplandı.2
Ama insan bu noktada sormadan edemiyor; astronomlar neden önce %1.2 olan oranı, %2.3'e, sonra da %3.1'e ve nihayet %0.001'e güncellediler? Neler oluyor? Önümüzdeki tarihlerde bu ihtimal yeniden artabilir mi?
Nasıl Keşfedildi?
2024 YR4 asteroidi, ATLAS adı verilen, Hawaii, Şili ve Güney Afrikada bulunan teleskoplar sayesinde keşfedilebildi. Bu teleskoplar, yalnızca tehlikeli olabilecek asteroitleri erkenden tespit etmeye yönelik teleskoplar ve her gece gökyüzünün tamamını tarıyorlar.3 Amaç, tehlike yaratabilecek bir asteroide karşı Dünya’yı erkenden uyarmak. Bu tür asteroitler, teleskoplar tarafından çekilen fotoğraflarda arka plandaki yıldızlara göre hızlıca hareket eden cisimler olarak görünürler.
Böylece kolayca tespit edilebilseler de sadece bu gözlemlere dayanarak asteroidlerin örneğin büyüklüklerini hesaplamak pek de kolay değil. Bu nedenle asteroitlerin büyüklüklerini hesaplarken, cismin uzaklığı, görünür parlaklığı veya ne kadar yansıtıcı olduğu gibi birçok parametre işin içinde dahil edilir. İşte bunlara göre, 2024 YR4 asteroidinin 40 ila 90 metre arasında bir büyüklüğe sahip olduğu tahmin ediliyor. Peki bu gerçekten ne kadar büyük?
2024 YR4 Asteroidi Ne Kadar Büyük?
2013 yılında, Rusya'nın Çelyabinsk bölgesinin semalarında bir meteor, yerden 20 kilometre yukarıda patlamıştı. Yaklaşık 500 kiloton TNT'ye eş değer enerji açığa çıkaran bu meteor, 1500 civarında kişinin yaralanmasına ve bölgedeki altı şehirde 4300'den fazla binanın hasar görmesine sebep olmuştu. Çelyabinsk meteoru yalnızca 19 metre çapa sahipti. 2024 YR4 ise 40 ila 90 metre büyüklüğe sahip. Yani Çelyabinsk asteroidinden en az iki kat daha büyük cisimden bahsediyoruz. Mesela bundan 50.000 yıl önce Arizona bölgesinde 170 metre derinliğe ve 1200 metre çapa sahip bu meşhur kratere sebep olan asteroit yaklaşık 50 metre büyüklüğündeydi.
Elbette bu kratere yol açan asteroid daha çok metal içeriyordu, 2024 YR4'ün ise kayalık bir yapıya sahip olduğunu biliyoruz. Bu da bu asteroidin Dünya atmosferine girmesi durumunda, örneğin Arizona kraterine yol açan asteroidin tersine, çok daha hızlı biçimde parçalara ayrılacağına işaret ediyor.
Ama yine de, 2024 YR4 asteroidinin Dünya'ya çarpması durumunda hızının saatte 61.200 kilometre olacağını düşünürsek, bu hızla Hiroşima'ya atılan atom bombasından 500 kat daha yüksek bir enerji açığa çıkacaktır.
Dolayısıyla, 2024 YR4 asteroidinin ne ölçüde bir tahribat bırakacağını anlamak adına illa bir şeylerle kıyaslayacaksak, 30 Haziran 1908 günü gerçekleşen Tunguska patlamasına benzetebiliriz. Çünkü insanlığın bu zamana kadar kaydettiği en güçlü meteor olayı4 olan Tunguska patlamasına, 2024 YR4 gibi, çapı 50-100 metre olan bir asteroid sebep olmuştu. Yere çarpmayıp, yüzeyin 5 ila 24 kilometre yukarısında patlamasına rağmen bu asteroid, 185 Hiroşima atom bombasına eşit enerji açığa çıkarmıştı. Ancak o dönem bölgede çok az kişi yaşadığı için, bu enerjiye rağmen Tunguska olayı çok ciddi bir yıkıma sebep olmadı. Yani örneğin bu asteroit Tunguska değil, İstanbul gibi bir bölgenin üzerinde patlayacak olsaydı, şehrin tamamını yok etmiş olurdu. Buna rağmen Tunguska meteoru bölgenin yakınlarında bulunan yaklaşık 30 insandan en az 3'ünün ölümüne ve 2000 kilometrekarelik bölgedeki 80 milyon ağacın dümdüz olmasına sebep olmuştu.
Dolayısıyla burada, 2024 YR4 asteroidinin Dünya'nın neresine çarpacağı da bütün senaryoyu değiştiriyor. Bu büyüklükte ve bu hızda bir asteroit, büyük bir şehre düşecek olursa, şehrin tamamını yok eder. Ancak, aynı asteroit, ıssız bir çölde ya da bir okyanusun üzerinde patlayacak olursa, bunun bize neredeyse hiçbir etkisi olmaz. Kısacası YR4, Dünya'ya çarpsa bile gezegenimizi yok edecek büyüklükte değil.
Çarpma İhtimali Neden Sürekli Değişiyor?
İyi ama, bu asteroitin çarpma ihtimali neden günden güne, sürekli olarak değişiyor?
Bir asteroitin bize çarpıp çarpmayacağını bilmemiz, onun yörüngesini ne kadar iyi bildiğimize bağlı. 2024 YR4 asteroidinin, ATLAS tarafından elde edilen görüntüsünde aslında ne kadar bulanık göründüğüne dikkat edin. Yani yıldız gibi, net ve küçük noktalardan biri gibi görünmüyor. İşte bu, asteroidin arka plandaki yıldızlara göre olan konumunu hesaplamayı zorlaştıran bir etken. Bunlar aslında hesaplamalarda çok küçük belirsizlikler yaratsa da, hesaptaki en ufak bir belirsizlik bile zaman içerisinde katlanarak, asteroidin rotasının kesin olarak belirlenmesini de engeller.5
Aslında bunu bir futbol maçında kaleci olmaya benzetebilirsiniz. Düşünün ki yaklaşık 30 metre uzaklıktan atılan bir şutla birlikte top kalenize doğru geliyor. İlk başta topun size doğru hareketine göre topun kalenin hangi noktasına yöneleceğini tahmin edebilirsiniz. Ancak tam olarak bilmeniz imkânsızdır. Topu gözünüzle ne kadar uzun süre boyunca takip ederseniz, topun izleyeceği yolu da zamanla o kadar doğru biçimde belirlersiniz. İşte asteroitler için de aynısı geçerli. Bir asteroit henüz yeni keşfedildiğinde, üzerinde yapılan gözlemler kısıtlıdır ve yörünge tahminleri yüksek hata payları içerebilir. Ne kadar çok gözlem yapılır ve ne kadar uzun süre takip edilirse, asteroidin yörüngesi de o kadar sağlıklı biçimde belirlenir.
Buradaki belki de dikkatimizi çekmesi gereken ilginç nokta, asteroidin çarpma ihtimalinin bir süre sonra yükselip, ardından düşmesi. Ancak aslında bu da beklenen bir durum. Çünkü asteroidin yörüngesi daha iyi bilindiğinde, Dünya asteroidin gelecekteki konumu için hâlâ bir olasılık (belirsizlik) alanı işgal eder.
Yani gözlemlerle beraber asteroidin izleyeceği yörüngeyi daha iyi belirlediğimizden, asteroidin izleyebileceği potansiyel alan küçülür, ve Dünya hâlâ bu alanın içinde olduğundan, çarpma ihtimali yükselir. Ancak bir noktada asteroidin izleyebileceği potansiyel yol o kadar küçülür ki, Dünya da bu alanın dışında kalır ve ihtimal birden azalır.6 İşte biz de tam olarak bu noktadayız.
Dolayısıyla muhtemelen bu noktadan sonra, bu asteroidin bize çarpma ihtimalinin yeniden arttığını görmeyeceğiz. Bu nedenle, yapılan son hesaplamalara göre bence durumu çarpma ihtimali üzerinden değil, çarpmama ihtimaliyle ifade etmek lazım. O hâlde şöyle diyelim; 2024 YR4 asteroidinin Dünya'ya çarpmama ihtimali %99.999.
Ayrıca asteroitlerin Dünya'ya çarpma tehlikesi Torino Ölçeği adı verilen bir ölçekle derecelendiriliyor. 0'dan 10'a kadar giden Torino Ölçeğine göre 2024 YR4 asteroidi şu anda 0 seviyesinde. Çünkü çarpışma olasılığı neredeyse sıfır.7
2024 YR4 Ay'a Mı Çarpacak? Ne Kadar Yakından Geçecek?
22 Aralık 2032 tarihinde bu asteroidin Dünya'ya en yakın mesafesi ise 271.000 kilometre olacak. Dünya - Ay arası mesafenin 384.000 kilometre olduğunu düşünecek olursanız, asteroidin aslında bize gerçekten de çok yakın geçeceğini söyleyebiliriz.
Dolayısıyla 2024 YR4 asteroidi, uydumuz Ay'ın çok yakınından geçecek. Bu mesafeyi de tam olarak bilmiyoruz ancak şimdilik en olası mesafe bu asteroidin Ay'ın yalnızca 30.000 kilometre yakınından geçeceğini gösteriyor. Hesaplanan minimum mesafe ise 1.500 kilometre. Ki bu gerçekten çok yakın. Yani hâlâ düşük de olsa bu asteroidin Ay'a çarpma ihtimali de var. Eğer Ay'a çarpacak olursa parlak bir flaş şeklinde birkaç saniye boyunca gözlemlenebilir ve Ay'ın yüzeyinde 1 - 2 kilometre genişliğinde bir kraterin oluşmasını sağlayabilir.
Ya Çarpacağını Öğrenirsek?
Diyelim ki, ileride yapılan gözlemlerle beraber, 2024 YR4'ün bize çarpacağını öğrendik. Böyle bir senaryoda ne yapabilirdik? Bunun için bir çözümümüz var mı?
Şu anki teknolojimizle, asteroitlere uzay araçları gönderip, yönlerini küçük miktarlarda da olsa değiştirebileceğimizi biliyoruz. Aslında bunu daha önce iki kere yapmayı başardık.
NASA, 2005 yılında Deep Impact projesi kapsamında bir uzay aracını Tempel 1 isimli bir kuyruklu yıldıza kasıtlı olarak çarpmıştı. Buradaki amaç aslında kuyruklu yıldızın yönünü değiştirmek değildi; amaç çarpışma sonucu dağılan materyalleri inceleyerek kuyruklu yıldızın kompozisyonu hakkında bilgi edinmekti.
Misyon başarılı olmuştu ve kuyrukluyıldızdan dağılan su buzu, silikat ve hidrokarbon gibi elementlerin analiz edilmesiyle güneş sisteminin oluşumuyla ilgili önemli veriler sağlanmıştı. Çarpışma aynı zamanda kuyrukluyıldızın hareketini çok çok küçük bir oranda değiştirse de, bu değişim görmezden gelinebilecek kadar küçüktü.
Sadece birkaç yıl önce, 2022 yılındaysa NASA, Dimorphos adlı küçük bir asteroide çarparak yörüngesini değiştirmeyi gerçekten başarmıştı. Çarpışma öncesinde Dimorphos, Didymos adlı daha büyük bir asteroidin etrafında 11 saat 55 dakikada dönüyordu. DART'ın çarpması sonrası ise bu süre 11 saat 23 dakikaya düştü.8 Yaklaşık 32 dakikalık bir değişimden bahsediyoruz.
Elbette Dimorphos, Dünya'ya tehlike oluşturacak bir asteroit değildi, buradaki amaç, bir asteroidin yörüngesini değiştirip değiştiremeyeceğimizi test etmekti. Ve DART görevinin başarılı olup, 32 dakikalık değişim yaratması umut verici, çünkü ileride benzer bir senaryoda bu süre Dünya'yı kurtarmaya yetebilir.
Ancak yine de bir uzay aracıyla tehlikeli olabilecek bir asteroidin yörüngesini değiştirebilecek bir görev planlaması için uzun sürelere ihtiyacımız olabilir. Üstelik burada, tespit edeceğimiz tehlikeli asteroitin büyüklüğü, hızı, yapısı gibi birçok etken de böylesi bir görevin başarılı olup olamayacağını belirleyecek önemli faktörler olacaktır.
Sonuç
Sonuç olarak, şu an 2024 YR4 asteroidine dair böyle bir görev planlama zorunluluğumuz neyse ki yok. Çünkü bu asteroit 2032 yılında, %99.999 ihtimalle bize çarpmayacak. Ancak yine de Güneş Sistemimizde dolanan binlerce tehlikeli asteroite karşı Dünya'mızın her zaman ve tamamen güvende olduğunu da söyleyemeyiz. Bu nedenle, çok küçük ihtimalleri bile hesaba katmalı, gezegenimizin geleceği için çok geç olmadan, DART gibi misyonları geliştirmeliyiz.
Kemal Cihat Toprakçı
Kaynaklar ve Referanslar
- Asteroid 2024 YR4 no longer poses significant impact risk, ESA
- 2024 YR4
- Asteroid Terrestrial-impact Last Alert System
- E. Dilek, et al. Tunguska Olayı: İnsanlığın Kaydettiği En Güçlü Meteor Olayı! 30 Haziran, Neden "Asteroit Günü" Olarak Kutlanıyor?. (18 Kasım 2020). Alındığı Tarih: 8 Mart 2025. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/9551
- How Can We Know If an Asteroid Will Hit Earth?
- The chance of an impact from the asteroid 2024 YR4 just went way down, Phil Plait
- Torino Impact Hazard Scale
- NASA Confirms DART Mission Impact Changed Asteroid’s Motion in Space
