Dünya’ya en yakın kara delik ne kadar yakın? Bu kara deliği nasıl keşfedebildik? Bizim için bir tehlike arz eder mi?

Kara delikler, büyük kütleli yıldızların yakıtını tüketmesi sonucunda ortaya çıkan gök cisimleridir. Bu kozmik cisimler, çok küçük bir alana sıkıştırılmış yüksek madde yoğunluklarıdır. Güçlü kütle-çekiminden dolayı, kolay kolay hiçbir şey -ışık bile- kaçamaz. Işık kaçamadığı için teleskoplarla baktığımızda onları göremeyiz. Ancak, kara delikleri bulmamızda bazı özellikleri astronomlara yardımcı olur.

Dünya'ya Yakın Kara Delikler Nasıl Keşfedildi?

Avrupa Uzay Ajansı (ESA), 2013 yılında Gaia isimli uydusunu uzaya göndermişti. Bu uydunun görevi, galaksimizin ev sahipliği yaptığı 100 milyar yıldızdan yüzde birini tarayarak bu yıldızların üç boyutlu haritasını çıkarmaktı. Bunu yaparken Gaia her yıldızı 70 kez gözlemleyerek, bu yıldızların zaman içindeki hareketini ve parlaklıklarını da ölçecekti. Daha sonra Gaia, bir ikili yıldız sisteminde (birbirlerinin merkezi kütlelerinin yörüngesinde dolanan iki yıldız) görünmeyen kütleli bir cismin kütle çekiminin neden olduğu, yıldızın hareketindeki düzensizlikleri yakaladı.

İkili yıldız sistemini ayrıntılı incelemek için astronomlar, bu belirsiz kütlenin etrafında dönen yıldızın hızını ve yörünge periyodunu hassas bir şekilde ölçmek amacıyla Gemini Çoklu Nesne Spektrografı adlı cihazı kullandılar. Gemini’nin gözlemleri sonucunda astronomlar, bu bilinmeyen kütlenin Güneşimizden yaklaşık 10 kat daha büyük bir kara delik olduğunu tespit ettiler. Bu elbette galaksimizdeki bir kara delik keşfiydi. Zamanla galaksimizdeki diğer düzensiz ikili yıldız sistemlerine odaklandıklarında, başka kara delikler bulma şansını da yakaladılar.

Keşfedilen bu kara deliklerden Dünya'ya en yakın olan 5 tanesini sıralayalım.

1. Gaia BH1

Gaia BH1, şu ana dek keşfedilen Dünya’ya en yakın kara deliktir. Bizden yaklaşık 1.560 ışık yılı uzaklıktadır. Gökyüzünde Ophiuchus (Yılancı) Takımyıldızı yönünde, ikili bir yıldız sistemidir.

Yani bu bölgede Gaia BH1 kara deliği ve bir yıldız, birbirlerinin etrafında dönmektedirler. Bu kara deliğin kütlesi Güneş'in yaklaşık 10 katı kadardır.

2. Gaia BH3

Gaia BH3, Aquila (Kartal) Takımyıldızı sınırları içinde, Dünya’dan 1.926 ışık yılı uzaklıkta bulunmaktadır. Bu kara delik, aynı zamanda Güneşimizin kütlesinin yaklaşık 33 katı büyüklüğünde olup galaksimizde keşfedilen yıldız kütleli en büyük kütleli kara deliktir.

Astronomlar, Gaia BH3’ün 13 milyar yıl önce yüksek kütleli bir yıldızın çökmesi sonucu oluşmuş olabileceğini düşünüyor.

3. Gaia BH2

Gaia BH2, Centaurus (Erboğa) Takımyıldızı’nın içinde, Dünya’dan 3.800 ışık yılı uzaklıktadır. Bu ikili yıldız sistemi, kırmızı bir dev ve yıldız kütlesinde bir kara delikten oluşur.

4. Gaia 18ajz

Gaia18ajz, Dünya’dan yaklaşık 3.800 ışık yılı uzakta olduğu tahmin edilen kütleçekimsel mikro merceklenme ile tespit edilmiş kara delik adayıdır.

5. A0620-00

A0620-00, Monoceros (Tekboynuz) Takımyıldızı'nda, Dünya’dan 4.700 ışık yılı uzaklıkta bulunur. Bu ikili yıldız sisteminde her iki gök cismi de 7.75 saatte bir birbirlerinin yörüngesinde döner. Sistemdeki ilk gök cismi, K tipi bir ana dizi yıldızıdır. Diğeri ise hesaplanan kütlesine bakıldığında bir nötron yıldızı olmak için fazla büyük olan bir kara deliktir.

Sistem, iki adet X-ışını patlaması geçirdi. Bunlardan birincisi 1917’de, ikinci patlama ise 1975’te Ariel 5 isimli bir uydu tarafından tespit edildi. O dönem en parlak X-ışını kaynağı olduğu için, artık bir X-ışını novası olarak sınıflandırılmaktadır.

Bu Kara Delikler Tehlikeli Mi?

Kara delikler, sürekli olarak etrafındaki maddeleri yutan gök cisimleri olarak düşünülmemelidir. Aksine, yanına yaklaşılmadığı sürece madde yutmaya çalışmazlar. Bu nedenle, keşfedilen hiçbir kara delik bizim için tehdit unsuru barındırmaz.

Kara delikler, belirli kriterleri karşılayan her yıldızın patlamasının sonucunda oluştuklarından, her ne kadar hepsi tanımlanmamış olsa da galaksimizde bol miktarda bulunurlar. Bu da gelecekte hem daha yakın hem de daha fazla kara delik keşfedilmesi gerektiğinin işaretidir.

Yazar: Betül Genç
Editör: Kemal Cihat Toprakçı

Kaynaklar ve Referans:

1. [email protected]. Astronomers discover closest Black Hole to earth - gemini north telescope on hawai’i reveals first dormant, stellar-mass black hole in our cosmic backyard. https://noirlab.edu/public/news/noirlab2227/?lang
2. Gaia black holes. ESA. https://www.esa.int/ESA_Multimedia/Images/2024/04/Gaia_black_holes
3. Navigation. ESA Science & Technology - Summary. https://sci.esa.int/web/gaia/-/28820-summary
4. NASA. Black Holes - NASA science. https://science.nasa.gov/universe/black-holes/