Süper Ay kavramı, ismi nedeniyle epey merak edilen ve ilgi gören bir gök olayı... Ancak bu kavram, çoğu zaman "tık" almak uğruna yanlış ve yanıltıcı biçimde aktarılabiliyor. Bu yazımızda Süper Kanlı Ay, Süper Mavi Ay gibi isimlerin aslında ne anlama geldiğini astronomi bilgileriyle harmanlayarak anlatıyoruz.

Süper Ay Nedir? Nasıl Oluşur?

Süper Ay, aslında çok da karışık bir mesele değil. Ay, Dünya’ya en yakın konumdayken Dolunay evresinde olursa buna Süper Ay adı veriliyor.¹ Ancak bu adları kullanmayı astronomlar veya bilim insanları pek tercih etmiyor. Örneğin Tübitak’ın yayınladığı Gök Olayları Yıllığı'na baktığımızda Süper Ay tarihlerinin “Ay Dünya’ya en yakın konumunda” şeklinde yazıldığını görebiliyoruz.² Süper Ay'ın nasıl oluştuğunu anlamak için ise Ay ve Dünya'nın hareketi ile ilgili bazı temel bilgileri gözden geçirmemiz gerekiyor.

Öncelikle Ay'ın Dünya etrafında izlediği yörüngenin kusursuz bir çember olmadığı söylemek gerek. Bu yörünge bir elips şekli oluşturur ve bu yüzden bazı zamanlar Ay, Dünya'ya daha yakın veya daha uzak konumlarda yer alabilir. Ay ve Dünya arası uzaklık, ortalama 382.900 kilometredir. Astronomide Ay'ın Dünya'ya en yakın olduğu konuma günberi, en uzak olduğu konuma ise günöte adları verilir. Ay'ın günberi konumundaki uzaklığı yaklaşık 360.000 kilometre kadarken, günöte konumundaki uzaklığı ise 405.000 kilometreye kadar ulaşabilir.

Süper Mavi Ay, Süper Pembe Ay Gibi İsimler Nereden Geliyor?

Bu isimler aslında farklı almanaklar üzerinde ortaya çıkıyor. Örneğin The Old Farmer’s almanağına göre Süper Pembe Ay ismi, belirli bir ayın başında çiçek açan ve yosun pembesi adı verilen bir tür Kuzey Amerika çiçeğinden geliyor.³ Yani bu kitaba göre “Pembe Ay” adı, Nisan ayındaki ilk dolunayı ifade ediyor. Benzer biçimde Mavi Ay kavramı da bir mevsimde gerçekleşen üçüncü Dolunay’a deniyor. İşte bu Mavi veya Pembe Ay zamanlarında Ay günberi noktasında olursa, başına bir de “Süper” kelimesi ekleniyor. Ay, gerçekten Mavi veya Pembe gözükmese de bu tarihlerde gerçekten de Dünya'ya yakın bir konumda yer alabiliyor. Yani Süper Mavi Ay, Süper Pembe Ay gibi gök olayları sırasında Ay'ın renginde olağandışı bir değişim gerçekleşmiyor.

Süper Ay Sırasında Ay'ın Parlaklık ve Büyüklüğü

Ay bize görece yakın bir gök cismi olduğu için bu tarihlerde ortalama Dolunay’lardan %6 daha büyük ve %16 daha parlak görünebiliyor. Bu farkın ne düzeyde olduğunu anlayabilmek için aşağıda yer alan fotoğrafa göz atabilirsiniz. Yazının devamını okumadan önce bu fotoğraftaki Ay’lardan hangisinin daha büyük olduğunu tespit etmeye çalışabilirsiniz.

Fotoğraftaki ikinci Ay daha büyük. Ancak aradaki ayrımı yapmak hiç de kolay değil. İşte Süper Ay sırasında yaşanan parlaklık ve büyüklük farkları da yaklaşık olarak bu düzeylerde seyrediyor. Çıplak gözle algılanması güç bir farktan bahsediyoruz. Arada 23.000 kilometrelere kadar ulaşan bir yakınlaşma söz konusu olsa da astronomik uzaklıklar söz konusu olduğunda bu fark neredeyse hiçbir anlam ifade etmiyor.

Farklı kaynaklar üzerinde Süper Ay adı verilen gök olayının nadir gerçekleştiğine dair birçok yanıltıcı bilgi de yer alıyor. Ancak aslında Süper Ay, nadir gerçekleşen bir gök olayı değil. Çünkü her yıl 3 ila 4 kere Süper Ay gerçekleşiyor. (2021 yılı içerisindeki kalan Süper Ay’lar 26 Mayıs ve 24 Haziran tarihlerinde gerçekleşecek) Bununla birlikte, ironik bir biçimde aslında Süper Ay’ın astronomi gözlemleri açısından da bir önemi yok. Tam tersine Ay gözlemi yapmak için en kötü zaman bu zamanlardır diyebiliriz. Çünkü Dolunay evresinde Güneş’ten gelen ışıklar, Ay yüzeyi üzerinde gölge veya kontrast oluşumunu engelliyor. Bu da Ay yüzeyindeki detayların görülmesini zorlaştırıyor. Ay’ın artan parlaklığı gözlemi zorlaştırmasının yanı sıra gökyüzündeki diğer gök cisimlerinin de görülmesini zorlaştırdığı için astronomi gözlemleri için pek de iyi değildir.

Son olarak; Süper Ay dahil olmak üzere hiçbir gök olayının depremlerle veya insan psikolojisiyle bir ilgisinin olmadığını belirtmekte yarar var. Çünkü gök olayları ve depremlerin bağlantılı olduğuna dair bilimsel bir çalışma veya kanıt bulunmuyor.

Kemal Cihat Toprakçı

Kaynaklar ve Referanslar

1. NASA. (2021, April 20). What is a Supermoon?. NASA. https://solarsystem.nasa.gov/news/922/what-is-a-supermoon/.
2. TÜBİTAK. 2021 Gök Olayları Yıllığı. https://tug.tubitak.gov.tr/tr/haber/2021-yili-gok-olaylari-yilligi
3. Old Farmer's Almanac. (2021, April 23). What Is a Supermoon? Old Farmer's Almanac. https://www.almanac.com/what-supermoon.
4. What is a supermoon? EarthSky. M. Bruce. https://earthsky.org/astronomy-essentials/what-is-a-supermoon.