Tüm Dünya’da amatör ve profesyonel astronomlar, birbirleriyle yarışırcasına teleskoplarını özellikle bir galaksiye doğru çeviriyorlar. Çünkü teleskoplarını doğrulttukları bir galakside son on yılın bize en yakın ve en parlak süpernova patlaması gerçekleşti¹. 

Süpernova Patlaması Nerede Gerçekleşti?

Keşfedilen süpernova patlaması, bizden yaklaşık 20 milyon ışık yılı uzaklıktaki Fırıldak Gökadası'nın (M101/Pinwheel Galaxy) sarmal kollarından birinde gerçekleşti. Bu galaksi, hem büyüklüğü hem de uzayda bize dönük biçimde konumlanmış olması sebebiyle amatör ve profesyonel astronomlar arasında popüler bir galaksiydi. 

Her ne kadar 20 milyon ışık yılı gibi oldukça uzak bir mesafede bulunsa da Fırıldak Galaksisi’nin boyutu, galaksimiz Samanyolu’ndan neredeyse 2 kat daha büyük. Dolayısıyla bu galaksiyi, küçük teleskoplarla bile gözlemlemek mümkün. Galaksinin bize dönük olması veya büyüklüğü gibi etkenler gözlemler için önemli olsa da popülerliğinin ardında yatan önemli bir sebep daha var.

Galakside Neden Süpernovalara Rastlanıyor?

Fırıldak Galaksisi, görece aktif kabul edilen bir gökada. Yani bu galakside HII bölgeleri adını verilen çok parlak ve çok büyük yıldız oluşum bölgeleri bulunuyor. HII bölgelerinde bol miktarda yoğun moleküler hidrojen gazları bulunuyor ve bu gazlar kendi kütleçekimleri altında birleşerek yeni yıldızları oluşturuyor.

Dolayısıyla bu bölgeler aynı zamanda süper kabarcık adı verilen bir kozmik oluşum bakımından da zengin. Bu süper-kabarcıklarsa, buradaki yıldızların ölümü sonrası açığa çıkan yıldız rüzgârlarının gazları harekete geçirmesi sonucu oluşuyor ve yüzlerce ışık yılı kadar geniş olabiliyorlar. Galaksideki süper-kabarcıklar süpernovaların bir tür ayak izi olduğundan, bu durum Fırıldak Galaksisi'nde çok miktarda süpernova patlamasının gerçekleştiği anlamına geliyor. 

Nitekim yaklaşık son 100 yılda kadar Fırıldak Galaksisinde 4 farklı süpernova gözlemlenmişti. Örneğin bu galaksideki en son süpernova 2011 yılında görülmüştü ve oldukça parlak bir süpernovaydı.

En kısa ömürlü yıldızların ömürlerinin bile milyonlarca yıl sürdüğü hesaba katıldığında 100 yılda tek bir galakside 4 süpernova gözleminin gerçekten yüksek bir oran olduğu anlaşılıyor. İşte bu galaksinin astronomlar arasında popüler bir hedef olmasının en önemli sebebi de bu.

Supernova 2023ixf (SN 2023ixf) Nasıl Keşfedildi?

Fırıldak Gökadası'nda gözlemlenen beşinci ve son süpernova 19 Mayıs’ta tespit edildi. Üstelik bu süpernovayı keşfeden kişi bir profesyonel bir astronom değil, Koichi Itagaki adında bir amatör astronomdu.² 

Itagaki, galaksinin sarmal kollarından birinde yeni bir ışık noktası fark etti ve hemen bunu Dünya’daki diğer gözlemcilere rapor etti. Bu rapor çok geçmeden daha büyük teleskoplarla, profesyonel astronomlar tarafından da doğrulandı. SN 2023ixf olarak kataloglanan bu süpernovanın yüksek parlaklığı, onu nispeten küçük teleskoplarla bile gözlemlemeyi mümkün kılıyor. Elbette bunun için karanlık bir yerde olmak ve galaksinin gökyüzündeki konumunu çok iyi bilmek gerekiyor.

Süpernovayı Görmek İçin Teleskopla Nereye Bakmak Gerekiyor?

Fırıldak Galaksisi, gökyüzünde en bilinen ve en kolay seçilebilen takımyıldızlardan biri olan Büyük Ayı Takımyıldızı’nın (Ursa Major) sınırları içinde bulunuyor. Büyük Ayı takımyıldızının bir kısmı, dev bir kepçeyi andırdığı için halk arasında daha çok büyük kepçe olarak da bilinir. İşte bu kepçenin sapını oluşturan iki yıldızın, yani Alkaid ve Mizar yıldızlarını kullanarak oluşturduğunuz hayali üçgenin tam tepesinde bu galaksiyi bulabilirsiniz. 

Yapılan gözlemlerde parlaklığına göre bu süpernovanın Tip 2 türü bir süpernova olduğu düşünülüyor. Tip 2 süpernovalar, örneğin Betelgeuse gibi bir yıldızın, ömrünün sonunda kendi içine çökmesi sonucu oluşuyor ve patlamadan sonra parlaklığı zaman içinde zirve yapıyor.

Bu yüzden bu süpernova, gelecek günlerde daha parlak bir hâle gelerek önce maksimum parlaklığına ulaşacak. Ardından birkaç ay sonra ise parlaklığını yavaş yavaş kaybederek, gözden kaybolmaya başlayacak. Yıldızın kütlesine bağlı olarak, ardında ya bir kara delik ya da bir nötron yıldızı bırakmış olacak. Galaksinin bize 21 milyon ışık yılı uzakta olması sebebiyle aslında 21 milyon yıl önce gerçekleşmiş bu süpernova patlamasının ışıklarını ancak bugün görebiliyoruz. 

Kemal Cihat Toprakçı

Kaynaklar ve Referanslar:

1. New supernova! M101 explosion is closest in a decade: https://earthsky.org/todays-image/supernova-in-m101-pinwheel-galaxy-closest-in-a-decade-how-to-see/
2. This new supernova is the closest to Earth in a decade. It's visible in the night sky right now: https://www.space.com/supernova-closest-earth-m101-galaxy